ARJINTINA MARKAN UTT’ASITAP AKTAX #AYMARAT QILLQATATAYNAWA- ACTA DE LA INDEPENDENCIA DE ARGENTINA ESCRITO EN AYMARA

Ruben Hilari Quispe-Jilalu Qhisphin qillqaqt’atawa

Arjintina markatpach aymarat qillqat aktapanak uñakipt’añatakiw qillqt’anipxitu. Ukhamat aka akta qillqatax jichhakipstayatawa, uñakipt’apxam amuykipt’apxam jila kullakanaka. Ullart’añatakiw apayanipxitu. Ist’añ jaqix muni, sasaw sapxi. Kunats Bolivia markanx jan aymarats qhichwats qillqapkpachäna? Aymara qullan jaqi arux wali jayan aruskiwa, ukhamarak taqikunatakiskiw nayra maranakatpachsa.

Aquí les dejamos la acta de la independencia de Argentina escrita en aymara. ¿Por qué no se escribió la acta de la independencia de Bolivia ni en aymara ni en quechua?

Ukham qillqatataynawa:

Ukar limintam

Akax jichha aymar qillqanakar aymarkipstatawa:

VERSIÓN PARAFRASTICA EN IDIOMA AYMARA

Aski mirisitna, ancha aski San Miguel Tukuman Jach’a Markana, llätunk urur julyu sata phaxsin waranqh kimsaqallq patak tunka suxtan marana. Mäyaxachat Provincianakna, jach’a Amawt’anakna Tantapa, niya sapüru arusjasiñanakpa tukuyasna, wasitat Arusiñ Utar tantasisna, uka sinti jach’a yupaychat nayra aruxata kunjamtix aka markanakan España riyinakat t’aqaqtani ukxatwa qalltapxi. Taqi aka uraqinakna utjirinakaw wararisna khuskha chuymampi, munañpamp awqa chhuxrichirinakna amparpat ajllaqtasiñasx wakisi sapxi; ukalaykuw Markanakna Lantinakpax sinti jaya musphamp uñañchasna, llalliri urunakamp aski lup’isna, taqituqir uñatatasna kunaw jiwasanakar i qhipankirinakar wakis-sistux ukwa uñañchapxi. Niya tukuyañansx taqichiqparuw jiskt’asi. ¿Munapxtat aka Mäyaxachat Provincianakna maya nación, sata, kankañapxa, i jupakikipa kamachasisña khä Ispaña Riyinakat i Ispañat jithiqata, qhispit uñjasiñapxa? Aka aruxarux taqichiqpaw nayraqat qullan sansir arump phuqhat kutiyasipxi. Munaptwa sasna: Ukatsti maynit maynitaw munañapx jan pächasisna aka t’aqaqasitasxa, ukhamäp sapxi, i ukxarusti taqichiqparakiw kawkipachatakis qhana arust’ayatx akham qillqantapxi.

Nanak Mayaxachat Provincianakna, Sud América satan, Lantinakpa jach’a Tantaru Qutuchasisna, Alax pach taqi Atipirir jawsasna kunjamtix akapachan uñanuqsiskistuxa, ukham taqi Markanakna sutipampi, taqi atipañpampi, Apu Diosasar jawsasna, jayankir jach’a Markanakar ist’ayasna i taqi Muntunkir jaqinakar aruxayasna: qhanaruw jichhax uñstaytana aka taqi Provincianakna munañapaxa, Ispaña Riyinakar ch’amamp ñach’katatasitasx jararasna t’aqarpaytanwa, nayrapach ch’uxrichirinaksna aparat lliphipinsaruw kut’tana, i jichhas Markanakasax khä tuqinkir jach’a nacionanakar sasiniwa, Fernando séptimo Riyita t’aqaqtata, wawanakpata, jupxar arkirinakpata i kikipa Ispañata. Jichhat khurirust luratampi, kamachitanakamp Provincianakax riyawisa pacha atipañparm puri, kunjamañaps i kunjamtix juk’amp wakisistuxa uka Gobierno ajllisiñataki. Maynit maynitaw taqi markanakan ukham sï, ukham munapxi, ukham uñañchapxi, nanak lakanaksat wiñayna phuqhañataki, waqaychañatak jakañanakpampi, yänakpampi i unrapampi. Khitinakar wakis ukanakar yatiyaspa taqituqir qillqiyasan ist’ayañpataki i khütuqinkir Nacionanakna yatiñpatakis kunalaykutixa, i kuna jach’a chuyma ust’a arunaks phuqhach-siskistuxa aka amta qha-nar ustatayañatakix maya qillqa luraspa apayañataki. Ukham uskutaw Arusiña, Sala de sesiones sata Utña, kikipa amparanaksamp qillqantata, aka jach’a Tantan sillupampi jiruntata, i nanakanakna Iyantimasi secretariosanakanst qillqantataraki.-

Francisco Narciso de Laprida

San Juan markan Lantipa, presidente (aka jach’a Tantan jilarata)

Mariano Boedo

Vicepresidente (arkas jilarata)

Hamawt’a Antonio Saenz,

Buenos Aires markan Lantipa.

Amawt’a José Darregueira

Buenos Aires markan Lantipa.

Fray Cayetano José Rodriguez,

Buenos Ayres markan Lantipa.

Amawt’a Pedro Medrano,

Buenos Ayres markan Lantipa.

Amawt’a Manuel Antonio Acevedo,

Katamarka markan Lantipa.

Amawt’a José Ignacio Gorriti,

Salta markan Lantipa.

Amawt’a Jose Andrés Pacheco de Melo,

Chichas markan Lantipa.

Amawt’a Teodoro Sanchez de Bustamente,

Jujuy markan Lantipa.

Eduardo Perez Vulnez,

Córdova markan Lantipa.

Tomas Godoy Cruz,

Mendoza markan Lantipa.

Amawt’a Pedro Miguel Araoz,

Tukumana jach’a markan Lantipa.

Amawt’a Estevan Agustin Gazcon,

Buenos Ayres provincian Lantipa.

Pedro Francisco Uriarte,

Santiago del Estero markan Lantipa

Pedro Leon Gallo,

Santiago del Estero markan Lantipa.

Pedro Ignacio de Rivera,

Mizque markan Lantipa.

Amawt’a Mariano Sanchez Loria,

Charcas markan Lantipa.

Amawt’a Jose Severo Malavia,

Charcas markan Lantipa.

Amawt’a Pedro Ignacio de Castro Barros,

Rioja markan Lantipa.

Amawt’a Jose Colombres,

Catamarka markan Lantipa.

Amawt’a José Ignacio Thames,

Tukumana markan Lantipa.

José Antonio Cabrera,

Cordova markan Lantipa.

Amawt’a Juan Agustin Maza,

Mendoza markan Lantipa.

Tomas Manuel Anchorena,

Buenos Ayres markan Lantipa.

José Mariano Serrano,

Charcas markan Lantipa- Secretario

(qillqanak waqaychiri).

Juan José Paso,

Buenos Ayres markan Lantipa- Secretario

(qillqanak waqaychiri).

AKHAMA DIOSNA SUTIP JAYTAN TAQI MARKAMASI JAQINAK AKA MÄYAXACHAT PROVINCIANAKNA, SUD AMERICASAT UTJIRINAKA.

¿Diosna qhapaq sutip jays-tati aka qullan krusna uñañchaplayku kunjama chuymamna lup’iña atipta aka mäyaxachata Provincianakna sud Amerikna satna, taqi chuxrichiriyaksat qhispiyana: Fernando séptimo Ispaña Riyita t’aqaqtasitasxa, jan jupa mayamp Riyisat uñt’añataki, ni jupxar arkirinakapsa, ni kikipa Ispaña markapat amtañataki, i ukatsti taqi jaya Riyinakat jiwas markasar jutir munirinakat defendesiñataki?

¿Diosna qhapaq sutip jays-tati, kikip utja utjañ Markasar  (patria sutini) akawjistati aka jach’a yänaka taqi chuymamp jakañapampi, yänakapampi, unramampi, qhisphiyñataki? Jallä Dios jayst-wa. Ukham lurät ukhaxa, Diosaw yanapätama, k’arista ukhasti jupakikiparakiw i markaskikiparakiw mutuyarakitpa.

Llika Taypin Utjir K’ari Yatiyäwinakxat Yatxatapxañäni

K'ari yatiyäwinaka

Ruben Hilarin qillqt’atawa

Aka Jach’a Qhana phaxsinkkasina, ukhamarak urunak jalkipana, “Llika Taypin Utjir K’ari Yatiyäwinakxat Yatxatapxañäni”, uka amtampiw sarxarutäni. Kunarakipach k’ari yatiyäwinakasti? Academia-bbc uksankirinakax akham sapxiwa:

Aka k’ari yatiyäwinakax (fake news) llika taypin ch’iqintayat sallqa yatiyäwinakawa, ukhamarak pulitik amuyumpi, jan ukax jaqir kunanaks aljañ amuyump luratanakawa, ukaruw ukham sutimp uñt’apxi.

Aka llikapachankasinxa, taqi jaqipuniw uka k’ari yatiyawinakampix tupamtapxsna, juk’ampis aka llika taypina. Ukhamïpanwa, Internews (jupanakampix Orbot Aymara ukaw jawsañanakatak lurataraki) ukat Jaqi Arunkirinakamp mayacht’asisaw yatichäwinakamp yatxatäwinakamp qallantatäni, juk’ampis aka El Alto pata markan markachir aymar jila kullakanakampiw mayacht’asitäni. Ukhamarak kunayman meme yatiyäwinakaw markachirinakan jan sallqantayasipxañanakapatak wakt’ayatarakïni. Akatakix yaqha aymar tamankirinakamp aymar tamachäwinakampiw chikañcht’asitäni.

Akham amtanakaw amtatäski

  • Yatichäwinaka (llikatuqi jan ukax jikisisa), aymar llikachirinakataki
  • Yatiyäw memenakaw wakt’ayatäni-2ïr Aymarathon sutininiwa (jamuqanaka, uñtañanaka, ist’añanaka), aka memenakax uka k’ari yatiyäwinakat amuyasiñatakiniwa.
  • Mä Akhulli tantachäwiw utjani, kunjams uka memenakax ch’iqintawayi, jaqirux puriwayiti, ukanakaw uñt’ayatäni

Qhip qhiparux Aymar llikachir jila kullakanakampiw mä Jikthaptäw Ulaqaw wakt’ayatäni “Aymar Llikachirinakan Ulaqapa”, ukanx aka jichhapach uñsta yänakamp ukhamarak arumpix kunjams sarxaruski ukaw juk’ampis aruskipatäni, uñakipatäni, amtawayatarakïni.

Ukhamïpanx taqinipuniw jawillt’atäpxta, aka amtanakanx chikañcht’asipxañäni.

Orbot Aymara apaqasiñataki

 En español

IDENTIFICACIÓN Y MITIGACIÓN DE NOTICIAS FALSAS EN LAS REDES SOCIALES QUE GENERAN DESINFORMACIÓN EN LA POBLACION AYMARA DE LA CIUDAD DE EL ALTO

Tendremos actividades relacionados a la identificación y mitigación de noticias falsas o fake news que circulan en las redes sociales dentro de la población aymara. Una noticia falsa según Academia-bbc:

Desde propaganda hasta engaños, las “noticias falsas” (fake news) se han convertido en un término que sirve para designar un conjunto de informaciones falsas o engañosas que se distribuyen en internet, con frecuencia con fines políticos o comerciales.

En esta era digital todos estamos expuestos a diferentes intenciones de información en las redes sociales. Por lo tanto, Internews (con Internews traducimos una APP Orbot-Aymara para Sistema Android) junto con los miembros de Jaqi Aru organizaremos talleres sobre la identificación de “noticias falsas” o “fake news” que circulan en los medios digitales dentro de la población aymara, en la ciudad de El Alto.  Además, en estos talleres se desarrollarán memes informacionales sobre cómo identificar y mitigar la desinformación. Para cumplir las actividades se harán alianzas con otras comunidades y organizaciones aymaras.

Con esta finalidad se realizarán

  • Talleres (virtuales y presenciales) para internautas aymaras
  • Elaboración de memes informacionales (imágenes, audio, video) para detectar las noticias falsas (2ïr Aymarathon el nombre propuesto)
  • En un seminario taller público se socializarán la difusión y el impacto de los memes en aymara dentro de las Redes Sociales
  • Este proyecto se concluirá con un Encuentro de internautas aymaras de la ciudad de El Alto donde socializarán diferentes avances de la lengua aymara en los medios tecnológicos

Esperamos a la población nos puedan acompañar en estas actividades.

afiche