Kunats Allqamar Satapacha (¿Por qué se llamará «allqamari»?

ELIAS QUISPE CHURA
ilaies2012gmail.com

Allqamari

Pastu taypin allqamarix thuqtañatakjam uñch’ukisisinki.

Allqamarix janiw jaqin uywatakiti, ukat jankhar k’uchuna, pampana ukat jach’a iwkaliptun jakasi. Akax niya jach’a wallpä ukch’awa, samipakiw mayjt’ata; p’iqipax ch’iyara, nayra jak’ax qhana wila, ukat suruñapax mayj qhillar uñtatarakiwa. Jikhanipax niya ukch’pach ch’iyarawa, wich’inkh puntapamp purakapampix janq’u, pä kayupasti narankharurakiwa.
Aka allqamarix aycha manqaniwa, ukat urux “thujstat aychas jan ch’akhan jisk’a laq’unakas ukat yaqhip ch’uxña achunakas ukjam manq’i.” (Flores, 2008: 48). Arumax janiw sarnaqkiti, jach’a jankhar k’uchur jan ukax iwkalipturuw ikir sarxañ yati.

Kunjam sutiptayatasa (¿Cómo está compuesto el nombre?)
Aymaran yaqhip sutinakax mä arump mä arump aruptayatapxiwa. Ukat uka arun istrukturanakapax maynin ajanupakaspas ukjamakipxiwa, janïraw kuna amuys sumpach yatiyapkistuti, jichhax ukatuqit askpach amuyt’añasatakiw aka laq’un sutip payar jaljtayañäni:
allqa + mari = allqamari
Adj. S. N.C.
Laq’un sutipax pä arut apthapitawa, nayrirï ukax sutir mayjt’ayiriwa, qhiphirï ukasti, María uka sutit mari ukjamar tukxaraki. Chiqpachans qhiphirikis ukax kastillanut mayt’at aruwa ukat qhipharux paypach aymarkamakaspas ukjamaw mayar tukxapxaraki. Ukjamax akkïrin mä pä arut apthapit sutit arsusktana.

Amuyun askitapa (Importancia del significado)
Sapa sut maynix uñstay ukjaxa, janiw ukjamak apnaqkaspati, ukjamaskispaxa, ina ch’usa arukispawa, ukat aruskipañatak wali askiñapatakix mä amuyux yäparjam churasiñapapiniwa.
Akjan ‘allqamari’ sutix samipat allqa ukax juti, ‘mari’ ukarak María ukat apaqatarakiwa. Ukjamïpan phuqhatañatakix paypachaw wakiskiripxi, mä arun saraksnawa, qilqt’atamp amyumpiw “signo lingüístico” (Dubois, 1998:560) ukjamar tukxapxi.

Arjaña (Presagio)
Jiwasarutï uka allqamarix kawkhan uñstistani ukjaxa, taqikunas munatasarjamaw mistsuni. Yamas mä pay uñjañänixa, kunatï lurañ manktan ukatakix wali askipiniwa. Ukat ukjamïpan yaqhip jila kullakanakax “surti mariyaw” sas sapxarakiri.

Jiskt’at pankanaka
DUBOIS, Jean y otros
1998 Diccionario de Lingüística. Alianza Editorial, S.A.; Madrid.
FLORES, CH. C., Magno
2008 Variación Dialectal del Léxico de la Aves de Qurpa, Qurumanta Alta
y Pujräwi. Instituto de Estudios Bolivianos; UMSA – La Paz.

2 respuestas a “Kunats Allqamar Satapacha (¿Por qué se llamará «allqamari»?

Deja un comentario